Galicyanie, pamiątki rabacji

Buchcice, pamiątkowa kapliczka ufundowana przez właścicielkę dworu

21 i 22 lutego 1846 banda chłopów oblegała miejscowy dwór, w którego obronie stanęli mieszkańcy Buchcic. Ocalał dwór i jego właścicielka Celina Dębicka, którą w porę ukryto.

 Fragment z opracowania ks. Andrzeja Gerarda Dyla "Buchcice":

"Podczas tego czasu mordu, rabunku i pożogi, Buchcice stanowiły pozytywny wyjątek. Hrabina Celina Dębicka, /z domu Ślaska/ wdowa po Ludwiku, herbu Gryf, wyznania kalwińskiego, powstańcu listopadowym, zmarłym w 1843 roku, wzorowa katoliczka, przed terminem powstania zwołała wójta i radnych, aby im ogłosić zniesienie pańszczyzny. Oddziałek powstańców, który wysłała przeciwko zaborcy pod Tarnów, został zawrócony przez zbrojne gromady chłopów. Wobec narastającego wrzenia, uprzedzona przez Żyda o planowanym napadzie na dwór w Piotrkowicach, uciekła do Buchcic. Furman dworski Jan Gut przewiózł saniami, przez zamarzniętą jeszcze Białą, dziewięć kobiet i dwoje dzieci. Dnia 21 lutego 1846 roku Buchcice obległa banda około pięciuset chłopów z Łowczowa, Garbku, Zabłędzy i Piotrkowic. W obronie dworu stanęli mieszkańcy Buchcic, a wśród nich Jan Gawron, Jan Gut, Tomasz Skrobot, Walenty Pol, Wojciech Więcek i inni. Wobec zdecydowanego sprzeciwu horda ustąpiła, aresztując i zabierając ze sobą pełnomocnika dworu /mandatariusza/ Józefa Grążewskiego i starego Joachima Bielańskiego. Hrabina z dwojgiem nieletnich dzieci schroniła się na noc do kurnej, chłopskiej chaty Więcka, przy której trzymało straż na zmianę po dwóch chłopów z Buchcic. Następnego dnia przyszła nowa banda od Mesznej Opackiej. Buchciczanie ukryli hrabinę pod żłobem w oborze, a do chaty wpuścili jedynie dwóch członków bandy, aby przekonali się, że nie ma w niej właścicieli dworu. W dniu 23 lutego znajomi hrabiny sprowadzili kilku żołnierzy i pod ich eskortą, z dziećmi i kilkoma kobietami, dotarła do Tarnowa. Przejeżdżając przez Piotrkowice widziała swój spustoszony i obrabowany dwór. Po tych wydarzeniach władze austriackie uwięziły ją i przewiozły do Lwowa, gdzie w więzieniu przebywała dwa lata. Uwolniona zajęła się wychowaniem syna Ludwika Zygmunta /ur.1843/, który do szkół nie chodził".

 Galicyanie, pamiątki rabacji

Piotrkowice, grób Franciszka Nowińskiego

Piotrkowice należące do Celiny Dębickiej były ważnym ośrodkiem powstańczym. Stąd na Tarnów ruszył oddział przygotowany przez hrabinę (Grąziewski, Tulasiewicz, szewc N.N., Bielański, Witowski, Tetmajer).

Do spisku należeli m. in.:

- Hr. Celina Dębicka, właścicielka Piotrkowic i Buchcic, skazana na 10 lat, ułaskawiona w 1848 [losy hrabiny patrz w tym blogu: Buchcice. Szczegółowy opis rabacji w Piotrkowicach i Buchcicach we wspomnieniach Ludwika Zygmunta Dębickiego - link],

- Henryk Bielański, współdzierżawca Buchcic, skazany na śmierć, ułaskawiony na 8 lat Spielbergu,

- Ludwik Bielański, brat Henryka, aresztowany przez chłopów w Garbkach,

- kowal Tadeusz Skorbut, kuł groty do pik przymuszony przez ekonoma z Buchcic Tulasiewicza,

- Józef Siwek, wójt bronił hrabinę, aresztowany przez chłopów i odstawiony do Tarnowa,

- Antoni Krzyształowicz, ekonom w Piotrkowicach, skazany na śmierć, ułaskawiony na 10 lat Spielbergu.

- ks. Mikołaj Połończyk, proboszcz w Piotrkowicach, skazany na śmierć, ułaskawiony na 12 lat Spielbergu.

- Józef Grąziewski (Grążewski), mandatariusz i sędzia policyjny w Piotrkowicach, skazany na śmierć, ułaskawiony na 12 lat Spielbergu. W rozprawie świadczył przeciw Dębickiej.

Wiadomo, że hrabina spodziewając się konfiskaty majątku, sprzedała swe dobra jeszcze w listopadzie adwokatowi Starzewskiemu za 64 000 złr.[wg Ludwika Dębickiego majątek został przez adwokata wyłudzony później w czasie procesu Dębickiej we Lwowie. Odzyskany rok później był już mocno zadłużony i hrabina była zmuszona sprzedać Piotrkowice]. Celina Dębicka, nieszczęsna wdowa z dwojgiem dzieci była jedną z dwóch kobiet (druga to Boguszowa z Sanockiego) oskarżonych o zamach stanu.
Franciszek Nowiński pojawia się jako właściciel Piotrkowic w r. 1864. Być może nabył je wcześniej. Jego brat Karol Kazimierz był komisarzem dóbr Broki u Karola Kotarskiego. Napadnięty przez chłopów w Olesnie "ucieczką do lasu chciał się ratować [ale go] dopadli i żywego jeszcze na widłach obnosili."

Zapewne na miejscowym cmentarzu spoczywa również ks. Michał Połończyk, ale jego grobu nie udało mi się odnaleźć. Warto też poszukać na Cmentarzu  Rakowickim w Krakowie grobu Celiny Dębickiej zmarłej w 1906. Jest prawdopodobnie pochowana w grobowcu Pruszyńskich, PAS 26.

FRANCISZEK NOWIŃSKI
właściciel dóbr Piotrkowice
dobry ojciec rodziny i opie =
kun włościan ur. dn. 6.
Października 1807. r.
zmarł 17. Czerwca 1878. r.